IR has long been regarded as an Anglo-American social science. Recently, the discipline has started to look beyond America and England, to China (Theory Talk #51, Theory Talk #45), India (Theory Talk #63, Theory Talk #42), Africa (Theory Talk #57, Theory Talk #10) and elsewhere for non-Western perspectives on international affairs and IR theory. However, IR theorists have paid little attention to Russian perspectives on the discipline and practice of international relations. We offer an exciting peek into Russian geopolitical theory through an interview with the controversial Russian geopolitical thinker Alexander Dugin, founder of the International Eurasian Movement and allegedly an important influence on Putin’s foreign policy. In this Talk, Dugin—among others—discusses his Theory of a Multipolar World, offers a staunch critique of western and liberal IR, and lays out Russia’s unique contribution to the landscape of IR theory.
Εισαγωγή του Φόρουμ «Theory Talk»
Οι Διεθνείς Σχέσεις από καιρό θεωρούνται ως μια αγγλο-αμερικανική κοινωνική επιστήμη. Προσφάτως, το επιστημονικό αντικείμενο έχει ξεκινήσει να κοιτά πέρα από την Αμερική και την Αγγλία, στην Κίνα, στην Ινδία, στην Αφρική και αλλού για μη δυτικές προσεγγίσεις στις διεθνή πολιτική και στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων. Ωστόσο, οι θεωρητικοί των Διεθνών Σχέσεων έχουν δώσει λίγη προσοχή στις ρωσσικές απόψεις τόσο στην επιστήμη όσο και στην εφαρμογή των Διεθνών Σχέσεων. Προσφέρουμε μια συναρπαστική ματιά εντός της ρωσσικής γεωπολιτικής θεωρίας μέσα από μια συνέντευξη με τον αμφιλεγόμενο Ρώσσο γεωπολιτικό διανοούμενο Αλέξανδρο Ντούγκιν, ιδρυτή του Διεθνούς Ευρασιανικού Κινήματος που φέρεται να ασκεί σημαντική επιρροή στην εξωτερική πολιτική του Πούτιν. Σε αυτή τη συζήτηση, ο Ντούγκιν –μεταξύ άλλων- συζητά τη Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου, κάνει μια πειστική κριτική στις δυτικές και φιλελεύθερες Διεθνείς Σχέσεις, και περιγράφει τη μοναδική συνεισφορά της Ρωσσίας στο τοπίο της θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων.
=====================================
Ποιά, κατά τη γνώμη σας, είναι η κεντρική πρόκληση ή η κυριότερη δημόσια συζήτηση στις Διεθνείς Σχέσεις και ποια είναι η θέση σας σε αυτόν τη συζήτηση ή σε αυτή την πρόκληση;
Το πεδίο των Διεθνών Σχέσεων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολυδιάστατο. Γενικά, το επιστημονικό αντικείμενο είναι πολύ πιο υποσχόμενο από ότι νομίζουν πολλοί. Θεωρώ ότι υπάρχει μια στερεομετρία σήμερα στις Διεθνείς Σχέσεις, στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε αμέσως κάποιους άξονες.
Ο πρώτος, ο πλέον παραδοσιακός, άξονας είναι ο Ρεαλισμός–Αγγλική Σχολή - Φιλελευθερισμός. Εάν εδώ οι συζητήσεις σε ένα ακαδημαϊκό επίπεδο έχουν εξαντληθεί, στο επίπεδο της πολιτικής, των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων, όλα τα επιχειρήματα και οι μέθοδοι εμφανίζονται κάθε φορά ως νέα και ανεπανάληπτα. Σήμερα, στη μαζική συνείδηση κυριαρχεί ο φιλελευθερισμός στις Διεθνείς Σχέσεις, και τα ρεαλιστικά επιχειρήματα, ήδη λησμονημένα μερικώς στο επίπεδο της δημόσιου λόγου, μπορεί να φανούν μάλλον νέα.
Από την άλλη πλευρά, το τέλεια μελετημένο στους ακαδημαϊκούς κύκλους και εννοιολογικά διαφοροποιημένο μοντέλο της Αγγλικής σχολής για το ευρύ κοινό μπορεί να μοιάζει ως «αποκάλυψη». Αλλά γι’ αυτό απαιτείται μια πλατιά φωτισμένη συμμετρία των φιλελεύθερων/ρεαλιστών, ώστε η Αγγλική σχολή να αποκτούσε νόημα και να μπορούσε να αποκαλύψει όλο το δυναμικό της. Σε συνθήκες ριζικής κυριαρχίας του φιλελευθερισμού στις Διεθνείς Σχέσεις αυτό είναι αδύνατο. Ως εκ τούτου, προβλέπω σε αυτή τη σφαίρα νέο κύμα ρεαλιστών και νεορεαλιστών, οι οποίοι, καθώς είναι σχεδόν λησμονημένοι και περιθωριοποιημένοι, θα μπορούσαν κάλλιστα να υπενθυμίσουν την ύπαρξή τους και την ατζέντα τους. Αυτό, μου φαίνεται, ότι θα είχε αναζωογονητική επίδραση και πολυμορφία στην παλέτα του δημόσιου και κοινωνικού διαλόγου, που έχει καταστεί σήμερα μονότονος και αυτοαναφερόμενος.
Ο δεύτερος άξονας είναι η Αστική εκδοχή των Διεθνών Σχέσεων (μαζί Ρεαλισμός-Αγγλική Σχολή-Φιλελευθερισμός) εναντίον του Μαρξισμού στις Διεθνείς Σχέσεις. Αυτό το θέμα σε μαζικό επίπεδο, αλλά και στον ακαδημαϊκό λόγο, γενικά παραλείπεται, αν και η δημοτικότητα του Βαλερστάιν και άλλων εκδοχών του «κοσμο-συστήματος» δείχνει το επίπεδο του ενδιαφέροντος σε αυτή την κριτική εκδοχή των κλασικών θετικιστικών Διεθνών Σχέσεων.
Ο τρίτος άξονας είναι ο μετα-θετικιστικός, σε όλες του τις παραλλαγές, εναντίον του θετικισμού, σε όλες του τις παραλλαγές (συμπεριλαμβανομένου και του μαρξισμού). Στους διεθνολόγους μπορεί να έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι οι επιθέσεις της μετανεωτερικότητας απωθήθηκαν επιτυχώς από τον «κριτικό ρεαλισμό», αλλά, κατά την άποψή μου, δεν είναι καθόλου έτσι. Από τον μετριοπαθή «κονστρουκτιβισμό» και τον «νορματιβισμό» έως τον ακραίο «μετα-δομισμό», οι μετα-θετικιστικές θεωρίες φέρουν κολοσσιαίο αποδομητικό και αντιστοίχως επιστημονικό δυναμικό, το οποίο ακόμη δεν έχει στην πραγματικότητα αρχίσει να γίνεται κατανοητό. Σε κάποιους φάνηκε ότι ο μετα-μοντερνισμός είναι ένα ευχάριστο παιχνίδι. Δεν είναι έτσι. Είναι νέα μετα-οντολογία, και επιδρά θεμελιακά στο σύνολο της επιστημολογικής δομής των Διεθνών Σχέσεων. Αυτός ο άξονας, κατά τη γνώμη μου, παραμένει πολύ σημαντικός και θεμελιακός.
Ο τέταρτος άξονας είναι η πρόκληση της κοινωνιολογίας των διεθνών σχέσεων, η οποία μπορεί να κληθεί ως «Πρόκληση του Χόμπσον». Κατά την γνώμη μου, ο John M. Hobson[1] στην κριτική του στον ευρωκεντρισμό των Διεθνών Σχέσεων έθεσε τις βάσεις για μια εντελώς νέα προσέγγιση στη γενική προβληματική, προτείνοντας να εξεταστεί η δομική σημασία του «ευρωκεντρικού» παράγοντα ως δεσπόζοντος, διασαφηνίζοντας τη ρατσιστική του σύσταση. Μετατρέποντας τον ευρωκεντρισμό σε μεταβλητή και απομακρυνόμενοι από τον ρατσιστικό ουνιβερσαλισμό (σμ. ως σύστημα που επιδιώκει να επιβληθεί παντού) της Δύσης, επί του οποίου έχουν οικοδομηθεί όλα τα συστήματα των Διεθνών Σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων και των μετα-θετικιστικών (εξάλλου η μετα-μοτερνικότητα είναι αποκλειστικά δυτικό φαινόμενο!), εμείς παίρνουμε –έως τώρα θεωρητικά- μια εντελώς διαφορετική επιστημονική δομή, και προφανώς, όχι μία. Εάν λάβουμε υπ΄ όψιν μας τις διαφορές μεταξύ των πολιτισμών, τότε τα συστήματα των Διεθνών Σχέσεων μπορεί να είναι τόσα όσα και οι πολιτισμοί. Αυτόν τον άξονα τον θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό.
Ο πέμπτος άξονας, που αναφέρεται λιγότερο λεπτομερειακά από τον προηγούμενο, είναι η Θεωρία του Πολυπολικού κόσμου εναντίον όλων των υπολοίπων. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε στη Ρωσσία, την οποία κανείς δεν πήρε στα σοβαρά κατά τη διαμόρφωση των Διεθνών Σχέσεων ως επιστήμη, και ως εκ τούτου είναι εντελώς κατανοητή η δυσπιστία προς αυτήν.
Ο έκτος άξονας είναι οι Διεθνείς Σχέσεις εναντίον της Γεωπολιτικής. Η Γεωπολιτική συνήθως θεωρείται ως επικουρική στο πλαίσιο των Διεθνών Σχέσεων. Ωστόσο, σταδιακώς το επιστημολογικό δυναμικό της Γεωπολιτικής καθίσταται ολοένα και πιο εμφανές, παρά την κριτική που δέχεται και, ίσως, εν μέρει εξαιτίας αυτής. Οφείλουμε μόνον να αναρωτηθούμε για τη δομή κάθε γεωπολιτικής αντίληψης, για να αποκαλύψουμε το τεράστιο δυναμικό που εμπεριέχεται σε αυτή τη μεθοδολογία, που μας οδηγεί στο πολυσύνθετο και σημασιολογικά κορεσμένο θέμα της Φιλοσοφίας και της Οντολογίας του Χώρου.
Εάν τώρα θέσουμε αυτούς τους άξονες τον έναν επί του άλλου, λαμβάνουμε ένα εξαιρετικά σύνθετο αλλά και πολύ ενδιαφέρον θεωρητικό πεδίο. Την ίδα ώρα, στην κοινή γνώμη ισχύων θεωρείται μόνον ένας άξονας, ο πρώτος, και μάλιστα με την ολική και μονοδιάστατη κυριαρχία του Φιλελευθερισμού στις Διεθνείς Σχέσεις. Όλος ο πλούτος και όλη η «επιστημονική δημοκρατία» και ο γνωσιολογικός πλουραλισμός των υπολοίπων αξόνων είναι απρόσιτα στο ευρύ κοινό, καθιστώντας το στερημένο και εν μέρει εξαπατημένο. Ονομάζω την κυριαρχία του φιλελευθερισμού στο δημόσιο λόγο «Τρίτο Ολοκληρωτισμό, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Πώς φθάσατε στο τρόπο που σκέπτεσθαι για τις Διεθνείς Σχέσεις;
Ξεκίνησα με τον Ευρασιανισμό, από αυτόν πέρασα στη γεωπολιτική (Ο Σαβίτσκι[2] παραπέμεπι στον Μακίντερ[3]) και για μεγάλο διάστημα παρέμεινα σε αυτό το πλαίσιο, εξελίσσοντας τη θεματική της δυαδικότητας Ξηρά/Θάλασσα και εφαρμόζοντάς τη στην παρούσα κατάσταση. Έτσι δημιουργήθηκε η Ευρασιατική Σχολή της Γεωπολιτικής, η οποία κατέστη όχι μόνον κυρίαρχη αλλά μοναδική στη σύγχρονη Ρωσσία. Ως καθηγητής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, ήμουν για 6 χρόνια επικεφαλής του τμήματος της Κοινωνιολογίας των Διεθνών Σχέσεων, γεγονός που με υποχρέωσε να γνωριστώ επαγγελματικά με τις κλασσικές θεωρίες των Διεθνών Σχέσεων, με τους κύριους συγγραφείς, Τις προσεγγίσεις και τις σχολές σκέψης. Έτσι, καθώς από καιρό, με ενδιέφερε ο μετα-μοντερνισμός στη σφαίρα της φιλοσοφίας (πάνω σε αυτό το θέμα έγραψα το βιβλίο «Μεταφιλοσοφία»), στο τομέα των Διεθνών Σχέσεων, με ιδιαίτερη προσοχή ασχολήθηκα με τον μετα-θετικισμό. Κάπως έτσι έφθασα στην Κριτική Θεωρία των Διεθνών Σχέσεων, τον νέο-γκραμσιανισμό και την κοινωνιολογία των Διεθνών Σχέσεων (Χόμπσον, Χομπμτεν[4] κ.λπ.). Είναι ακριβώς μέσα από τις υπερθέσεις του γεωπολιτικού δυαδισμού, της θεωρίας του Grossraum του Κ. Σμιτ[5] και της κριτικής του δυτικού ρατσισμού και του ευρωκεντρισμού στις Διεθνείς Σχέσεις του Χόμπσον που έφθασα έως τη θεωρία του πολυπολικού κόσμου, την οποία τελικά και επεξεργάστηκα.
Κατά τη γνώμη σας τι πρέπει να κάνει ένας φοιτητής για να γίνει ειδήμων των Διεθνών Σχέσεων;
Στη διεπιστημονική μας εποχή υποθέτω ότι το σημαντικότερο είναι η γνωριμία με τη Φιλοσοφία και την Κοινωνιολογία, και να προηγείται όλων μια παραδειγματική μέθοδος: η ανάλυση των τύπων των κοινωνιών, των πολιτισμών και των δομών της σκέψης σύμφωνα με τη γραμμή Προνεωτερικότητα -Νεωτερικότητα-Μετανεωτερικότητα. Εάν μάθει να εντοπίζει τις σημασιολογικές μεταβολές σε αυτές τα τρία επιστημολογικά και οντολογικά πεδία, αυτό θα τον βοηθήσει σήμερα να αφομοιώσει οποιαδήποτε θεωρία των Διεθνών Σχέσεων.
Η θεωρία των διεθνών συστημάτων του Barry Buzan[6] είναι ένα παράδειγμα τέτοιας γενίκευσης και πολύ χρήσιμης σχηματοποίησης. Σήμερα, ο ειδικός στις Διεθνείς Σχέσεις πρέπει να είναι εξοικειωμένος με την αποδόμηση και να την κατέχει έστω και σε στοιχειώδη μορφή. Χωρίς αυτό υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να παραλείψει το σπουδαιότερο.
Άλλη σημαντική ειδίκευση είναι η Ιστορία και οι Πολιτικές Επιστήμες. Οι πολιτικές επιστήμες δίνουν ένα γενικό, απλουστευτικό υλικό, και η Ιστορία βάζει τα σχήματα στο πλαίσιό τους.
Μόνον στη τρίτη θέση θα έβαζα την εξειδίκευση στον τομέα της οικονομίας και της Πολιτικής Οικονομίας, αν και σήμερα ούτε ένα πρόβλημα στις Διεθνείς Σχέσεις δεν μπορεί να εξεταστεί χωρίς αναφορά στην οικονομική σημασία των διαδικασιών και της αλληλεπίδρασης.
Και το τελευταίο, θα συνιστούσα σταθερά στους φοιτητές των Διεθνών Σχέσεων να γνωριστούν κατά προτεραιότητα με τη Γεωπολιτική και τις μεθόδους της. Αυτές οι μέθοδοι είναι κατά πολύ απλούστεροι των θεωριών των Διεθνών Σχέσεων αλλά τα νοήματά τους είναι πολύ βαθύτερα. Σε πρώτο επίπεδο, οι γεωπολιτικές απλουστεύσεις δίνουν στιγμιαίο αποτέλεσμα: οι σύνθετες και περιπλεγμένες διαδικασίες της παγκόσμιας πολιτικής καθίστανται διαφανείς και κατανοητές εν ριπή οφθαλμού.
Αλλά για να καταλάβουμε πως επιτυγχάνεται ένα τέτοιο αποτέλεσμα, απαιτείται μακρά και σοβαρή έρευνα της Γεωπολιτικής, υπερβαίνοντας κατά πολύ την επιδερμικότητα που περιορίζει τους κριτικούς γεωπολιτικούς (Ο Tuathail[7] κ.λπ.): αυτοί στέκονται στο κατώφλι της αποκρυπτογράφησης της Γεωπολιτικής και της πλήρους αποδόμησής της, αν και θεωρούν τους εαυτούς τους ως οι πρωταθλητές της. Πολύ πρόωρα.
Στο βιβλίο σας Διεθνείς Σχέσεις, που δεν έχει ακόμη εκδοθεί στα αγγλικά, ορίζετε τη θεωρία σας ενός Πολυπολικού Κόσμου ως μια θεωρία των Διεθνών Σχέσεων διακριτή από τον ρεαλισμό, το φιλελευθερισμό, τον νεο-ρεαλισμό, τον νεο-φιλελευθερισμό, τον μετα-δομισμό, τον κονστρουκτιβισμό και τις άλλες μεγάλες προσεγγίσεις των Διεθνών Σχέσεων. Ποια είναι τα βασικά συστατικά της θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου και σε τι διαφέρει από τον κλασσικό ρεαλισμό;
Για να γίνει κατανοητή και να μη μπούμε σε λεπτομέρειες μπορώ να πω ότι η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου σοβαρά και αξιωματικά παίρνει τη θέση του Σ. Χάντινγκτον για τους πολλούς πολιτισμούς. Στη Ρωσσία υπάρχει ο δικός μας συγγραφέας που έχει υποστηρίξει ακριβώς το ίδιο πριν από πάνω από έναν αιώνα, ο Νικολάι Ντανιλέφσκι[8], και κατόπιν οι Ευρασιανιστές. Όλοι εκκινούν, ωστόσο, ακριβώς από αυτό: ο Πολιτισμός δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Οι αξιώσεις του Δυτικού πολιτισμού στον ουνιβερσαλισμό είναι μορφή της επιθυμίας για κυριαρχία και αυταρχικό διάλογο. Μπορούμε να το λάβουμε υπ’ όψιν αλλά όχι να τον πιστέψουμε. Δεν είναι τίποτε άλλο από μια στρατηγική της καταστολής και της ηγεμονίας. Από εδώ πηγάζει το επόμενο ζήτημα: πρέπει να μετακινηθούμε από τη σκέψη με τους όρους ενός πολιτισμού (ρατσισμός ευρωκεντρικών εκδοχών των Διεθνών Σχέσεων) στον πλουραλισμό των υποκειμένων. Ωστόσο αντίθετα από τους ρεαλιστές οι οποίοι παίρνουν ως υποκείμενα της ανάλυσής τους τα εθνικά κράτη, τα οποία είναι τα ίδια προϊόντα, κλώνοι της ευρωπαϊκής, αστικής και μοντέρνας αντίληψης της Πολιτικής, η Θεωρία του Πολυπολισμού προτείνει την εξέταση των Πολιτισμών ως υποκείμενα. Όχι τα Κράτη, αλλά τους Πολιτισμούς. Τους ονομάζω «Μεγάλες Πολιτείες» σε αντιστοιχία των «Μεγάλων Χώρων» του Κ. Σμιτ. Αμέσως μόλις λάβουμε ως υποκείμενα τους Πολιτισμούς-«Μεγάλες Πολιτείες», στη συνέχεια μπορούμε σε αυτές να εφαρμόσουμε όλο το σύστημα του Ρεαλισμού –χάος στις Διεθνείς Σχέσεις, κυριαρχία, ορθολογισμός της εγωιστικής συμπεριφοράς κ.λπ. Αλλά στο εσωτερικό αυτών των Πολιτειών, αντιθέτως, λειτουργεί η αρχή που περισσότερο θυμίζει τον φιλελευθερισμό, με τον πασιφισμό και την ολοκλήρωση –με αυτή μόνον τη διαφορά, ότι εδώ λόγος γίνεται όχι για τον «Πλανητικό» κόσμο, αλλά για ενδο-πολιτισμικό, και όχι για παγκόσμια ολοκλήρωση, αλλά περιφερειακή –αυστηρά στα όρια των πολιτισμικών συνόρων.
Ο μετα-θετικισμός βοηθά εδώ στην αποδόμηση του αυταρχικού λόγου της Δύσης, που μασκαρεύει τα δικά της ιδιαίτερα συμφέροντα κάτω από τις «κοινές αξίες» και επίσης για την αναδόμηση της πολιτισμικής ταυτότητας –συμπεριλαμβανομένου και της βοήθειας των τεχνικών μέσων: οι πολιτισμικές ελίτ, τα πολιτισμικά ΜΜΕ, οι πολιτισμικοί οικονομικοί αλγόριθμοι και επιχειρήσεις κ.λπ. Αυτά σε γενικές γραμμές.
Η θεωρία σας, του πολυπολισμού, κατευθύνεται εναντίον της πνευματικής, πολιτικής και κοινωνικής ηγεμονίας της Δύσης. Την ίδια στιγμή, ενώ αντλεί από τα εργαλεία της νεο-μαρξιστικής ανάλυσης και της κριτικής θεωρίας, δεν αντιτίθεται στη δυτική ηγεμονία «από τα αριστερά», όπως κάνουν αυτές οι προσεγγίσεις, αλλά το κάνει στη βάση της παραδοσιοκρατίας (Guenon[9], Έβολα[10]), την πολιτιστική ανθρωπολογία, και την χαϊντεγκεριανή φαινομενολογία, δηλαδή «από τα δεξιά». Νομίζετε ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί έχει επιτυχία στους επαγγελματίες των αγγλο-αμερικανικών Διεθνών Σχέσεων, ή μπορεί να απευθύνεται κυρίως σε μη δυτικούς θεωρητικούς και πολιτικούς; Κοντολογίς, τι μπορούν να μάθουν οι θεωρητικοί των Διεθνών Σχέσεων από τη θεωρία του πολυπολισμού;
Η Δύση σύμφωνα με την απολύτως ορθή ανάλυση του Τζ. Χόμπσον, βασίζεται στον θεμελιώδη ρατσισμό. Δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ του εξελικτικού ρατσισμού του Μόργκαν[11] (Αγριότητα, Βαρβαρότητα, Πολιτισμός) και στον βιολογικό ρατσισμό του Χίτλερ. Σήμερα, ακριβώς το ίδιο διαπιστώνεται χωρίς φυλετικές διακρίσεις, αλλά επί τη βάσει της προσαρμογής του τρόπου ζωής στη τεχνολογία, στο επίπεδο εκσυγχρονισμού και στην πρόοδο των κοινωνιών (κριτήρια, όπως πάντα, «όπως στη Δύση» είναι το γενικό μέτρο).
Ο δυτικός άνθρωπος είναι ολοκληρωμένος ρατσιστής μέχρι μυελού των οστών, διευρύνοντας τον εθνοκεντρισμό του σε μεγαλομανείς διαστάσεις. Τι μου υποδηλώνει αυτό, ότι δεν είναι δυνατόν να τον αλλάξεις. Ακόμη και όσοι ασκούν ριζοσπαστική κριτική στη δυτική ηγεμονία, έχουν και οι ίδιοι μολυνθεί από το ρατσιστικό ιό της ουνιβερσαλισμού, κάτι που υπέδειξε υπέροχα ο Εντουάρντ Σαΐντ[12] με το παράδειγμα του «Οριενταλισμού», αποδεικνύοντας ότι ο αντιαποικιακός πόλεμος έχει τη μορφή ταυτοχρόνως της αποικιοκρατίας και του ευρωκεντρισμού. Γι’ αυτό η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου είναι δύσκολο να βρει οπαδούς στο δυτικό κόσμο, εκτός ίσως σε αυτούς τους επιστήμονες που είναι σοβαρά ικανοί να πραγματοποιήσουν την αποδόμηση της δυτικής ταυτότητας, και αυτή η αποδόμηση προϋποθέτει την απόρριψη και των δεξιών (εθνικιστικών) και των αριστερών (παγκοσμιοποιητικών και προοδευτικών) κλισέ.
Ο ρατσισμός της Δύσης παίρνει πάντα πολλές μορφές. Σήμερα κατά προτεραιότητα εμφανίζεται με τη μορφή του φιλελευθερισμού, και οι αντι-φιλελεύθερες θεωρίες (κυρίως αριστερές) έχουν μολυνθεί και αυτές από τον ουνιβερσαλισμό, ενώ οι δεξιές είναι απαξιωμένες. Γι’ αυτό προσφεύγω όχι στη πρώτη πολιτική θεωρία (φιλελευθερισμός), ούτε στη δεύτερη (κομμουνισμός, σοσιαλισμός), ούτε και στη τρίτη (φασισμός, εθνικισμός) αλλά στη τέταρτη, θεμελιωμένη στη ριζοσπαστική αποδόμηση του υποκειμένου της Νέας Εποχής και στην υπαρξιστική αναλυτική μέθοδο (Μ. Χάιντεγκερ).
Οι παραδοσιοκράτες περιλαμβάνονται εδώ για την κριτική τους στη δυτική νεωτερικότητα, με θέσεις βαθιά επεξεργασμένες και για την αιτιολόγηση του πλουραλισμού των πολιτισμών και της αποκατάστασης των μη δυτικών πολιτισμών (προνεωτερικών). Στη Ρωσσία και στις χώρες της Ασίας η θεωρία γίνεται εύκολα αντιληπτή και φυσιολογικά, αλλά στη Δύση έρχεται αντιμέτωπη με μια απόλυτα κατανοητή και απόλυτα αναμενόμενη εχθρότητα, απροθυμία να μελετηθεί σοβαρά, και με χονδροειδείς συκοφαντίες. Βέβαια παντού υπάρχουν εξαιρέσεις.
Ποια είναι η Τέταρτη Πολιτική Θεωρία και πως συνδέεται με τη Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου και με τη δική σας κριτική στις επικρατούσες θεωρητικές προσεγγίσεις στο πεδίο των Διεθνών Σχέσεων;
Σχετικά με αυτό, είπα κάποια πράγματα απαντώντας στην προηγούμενη ερώτηση. Η τέταρτη Πολιτική Θεωρία είναι σημαντική για να ξεφύγουμε από την σκληρή κυριαρχία της Νεωτερικότητας στη σφαίρα της Πολιτικής, για την σχετικοποίηση της Δύσης και την επαναπεριφερειοποίησή της. Η Δύση μετρά όλη την Ιστορία των Νεώτερων Χρόνων με όρους του αγώνα τριών πολιτικών ιδεολογιών (φιλελευθερισμού, σοσιαλισμού και εθνικισμού) για την ηγεμονία. Αλλά καθώς η Δύση ούτε για μια στιγμή δεν θέτει εν αμφιβόλω ότι σκέφτεται για όλη την ανθρωπότητα, αξιολογεί και τις άλλες κουλτούρες και τους Πολιτισμούς με τον ίδιο τρόπο, μη αντιλαμβανόμενη ότι στην καλύτερη περίπτωση τα ανάλογα των τριών αυτών ιδεολογιών είναι μόνον καθαρά simulacra (ομοιώματα), ενώ συχνότερα δεν έχουν καμία αναλογία.
Αν ο φιλελευθερισμός νίκησε στη διάρκεια του ανταγωνισμού των τριών ιδεολογιών στη Δύση, στο τέλος του 20ού αιώνα, αυτό δεν σημαίνει ότι η ιδεολογία αυτή είναι στην πραγματικότητα παγκόσμια σε πλανητικό επίπεδο. Δεν είναι καθόλου έτσι. Αυτό το επεισόδιο της δυτικής πολιτικής ιστορίας των Νεώτερων Χρόνων, μπορεί να είναι η μοίρα της Δύσης. Αλλά δεν είναι η μοίρα του κόσμου. Γι’ αυτό χρειάζονται άλλες ιδεολογίες στην πολιτική, εκτός του πλαισίου του διεκδικούντος παγκόσμια κυριαρχία φιλελευθερισμού (=τρίτος ολοκληρωτισμός) και των αποτυχημένων εναλλακτικών του (κομμουνισμός και φασισμός) που ιστορικά είναι τόσο δυτικά και τόσο νεωτερικά όσο και ο φιλελευθερισμός. Αυτό εξηγεί την ανάγκη για την εισαγωγή της τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας, ως πολιτικό πλαίσιο για μια ορθή βάση της Θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου. Η τέταρτη πολιτική θεωρία είναι η άμεση και αναγκαία συσχέτιση της Θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου στο τομέα της πολιτικής θεωρίας.
Είναι οι Διεθνείς Σχέσεις μια αμερικανική κοινωνική επιστήμη; Είναι οι ρωσσικές Διεθνείς Σχέσεις σε ακαδημαϊκό πεδίο μια αναπαραγωγή των των Διεθνών Σχέσεεων ως αμερικανικό ακαδημαϊκό πεδίο; Αν όχι πως είναι οι Διεθνείς Σχέσεις στη Ρωσσία ιδιαίτερα ρωσσικές;
Οι Διεθνείς Σχέσεις είναι επιστήμη δυτική και ως τέτοια φέρει ένα περιοριστικό, κανονιστικό διάνυσμα. Δεν εξερευνά απλώς την κυριαρχία της Δύσης. Δημιουργεί, ενισχύει, υπερασπίζει και προπαγανδίζει. Οι Διεθνείς Σχέσεις είναι αναμφίβολα ένας εξουσιαστικός, αυταρχικός λόγος του δυτικού πολιτισμού, σε στις σχέσεις στο εσωτερικό του και με όλα τα υπόλοιπα τμήματα του πλανήτη. Οι ΗΠΑ σήμερα αποτελούν τον πυρήνα της Δύσης, γι’ αυτό είναι φυσικό, οι Διεθνείς Σχέσεις τον 20ο αιώνα, καθώς οι ΗΠΑ αποκτούσαν τέτοιο στάτους, να γίνονταν όλο και πιο αμερικανικές (ξεκίνησαν ως αγγλική επιστήμη).
Ακριβώς το ίδιο έγινε και με τη Γεωπολιτική, που μετανάστευσε από το Λονδίνο στην Ουάσιγκτον και στην Νέα Υόρκη μαζί με τις λειτουργίες της παγκόσμιας ναυτικής Αυτοκρατορίας. Όπως και οι υπόλοιπες επιστήμες, οι Διεθνείς Σχέσεις είναι μια μορφή εξουσιαστικής βίας, που ενσαρκώνει τη θέληση για εξουσία στη θέληση για γνώση (όπως εξήγησε ο Μ. Φουκώ). Οι Διεθνείς Σχέσεις παραμένουν καθαρά δυτικές, και ακόμη περισσότερο, υπάρχει ένα στοιχείο στις Διεθνείς Σχέσεις της ΕΣΣΔ που ως τέτοιο δεν αναλύθηκε. ο μαρξισμός στις Διεθνείς σχέσεις δεν αντιστοιχούσε με τη σοβιετική πραγματικότητα, και σε αυτές μετά τον Στάλιν μεγάλο ρόλο έπαιζαν πρακτικά (μη κατανοώντας το θεωρητικά και επίσης ποτέ δεν έγινε αποδεκτό) ο Ρεαλισμός (μόνον εξωτερικοί παρατηρητές όπως ο Έντουαρντ Καρρ[13], κλασσικός του ρεαλισμού, κατάλαβαν τη ρεαλιστική ουσία του σταλινισμού στις Διεθνείς Σχέσεις). Γι’ αυτό οι Διεθνείς Σχέσεις είχαν εντελώς αποκλειστεί. Τα πρώτα βιβλία εμφανίστηκαν μόνον τη δεκαετία του 1990 και ήσαν λόγω μόδας όλα φιλελεύθερα. Έτσι και παρέμεινε έως σήμερα. Η ιδιαιτερότητα των Διεθνών Σχέσεων στη Ρωσσία, σήμερα, είναι ότι εκεί τίποτε όχι μόνον ρωσσικό (σ.μ. εδώ χρησιμοποιεί και τη λέξη rossyiskovo, που σημαίνει εν γένει τον πολιτισμό που συμμετέχουν όλοι οι λαοί υπό τη ρωσσική επιρροή, και russkovo, για το εθνικά ρωσσικό), αλλά κυριαρχεί σε αυτές εντελώς ο φιλελευθερισμός. Λείπει η ορθή περιγραφή του ρεαλισμού και σχεδόν δεν εξετάζεται ο μεταθετικισμός. Ως αποτέλεσμα είναι μια ακρωτηριασμένη, επιθετικά φιλελεύθερη και εξαιρετικά απαρχαιωμένη εκδοχή των Διεθνών Σχέσεων ως επιστήμη. Προσπάθησα να παλαίψω με αυτό, εκδίδοντας πρόσφατα το βιβλίο μου για τις Διεθνείς Σχέσεις, με ισορροπημένες (ελπίζω) αναλογίες, αλλά το αποτέλεσμα είναι νωρίς να το κρίνουμε.
Ο Στέφεν Βάλτ[14] υποστήριξε το Σεπτέμβριο σε άρθρο του στο Foreign Policy ότι η Ρωσσία «δεν είναι καθόλου απειλητική όπως η παλιά Σοβιετική Ένωση», εν μέρει επειδή η Ρωσσία «δεν μπορεί να υπερηφανεύεται για μια ιδεολογία που μπορεί να συσπειρώσει υποστηρικτές από όλο τον κόσμο». Συμφωνείτε με την εκτίμηση του Βαλτ;
Κάτι υπάρχει σε αυτό. Σήμερα η Ρωσσία σκέπτεται ως εθνικό κράτος. Ο Πούτιν είναι ρεαλιστής, τίποτε περισσότερο. Σε αυτό έχει δίκιο ο Βαλτ. Αλλά η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου και η Τέταρτη Πολιτική Θεωρία, και επίσης ο Ευρασιανισμός είναι περιγράμματα μιας κατά πολύ ευρύτερης και εκτεταμένης ιδεολογίας, που κατευθύνεται εναντίον της δυτικής ηγεμονίας και προκαλώντας την φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και την αμερικανική στρατηγική κυριαρχία. Οπωσδήποτε, η Ρωσσία ως εθνικό Κράτος δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τη Δύση. Αλλά ως εφαλτήριο η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου και της τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας αλλάζει τη σημασία της. Δείκτης είναι η πολιτική της Ρωσσίας στον μετασοβιετικό χώρο και η αποφασιστικότητα στην σύναψη μη δυτικών συμμαχιών. Ο Πούτιν δοκιμάζει αυτό το εννοιολογικό δυναμικό ακόμη πολύ δειλά. Αλλά η επιδείνωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ και οι πιθανές εσωτερικές κρίσεις της παγκοσμιοποίησης επιβάλλουν κάποια στιγμή μια πιο προσεκτική και σοβαρότερη στροφή στη δημιουργία παγκόσμιων εναλλακτικών συμμαχιών. Παρ΄ όλα αυτά ήδη παρατηρούνται τέτοιες συμμαχίες –Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, η ομάδα BRICS, η Ευρασιατική Ένωση- και αυτές απαιτούν μια νέα ιδεολογία. Όχι τέτοια όπως τον μαρξισμό, οποιοσδήποτε ουνιβερσαλισμός αποκλείεται, αλλά και όχι απλώς ρεαλιστικές κινήσεις περιφερειακής ηγεμονίας. Ο φιλελευθερισμός είναι παγκόσμια πρόκληση. Η απάντηση σε αυτόν πρέπει να είναι παγκόσμια. Το καταλαβαίνει αυτό ο Πούτιν; Θα το πω καθαρά: δεν ξέρω! Μερικές φορές φαίνεται ότι ναι, μερικές φορές όχι.
Ο Πούτιν πρόσφατα χαρακτήρισε το σύγχρονη παγκόσμια τάξη ως ακολούθως: «Έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο διαφορετικών ερμηνειών και σκόπιμων αποσιωπήσεων στην παγκόσμια πολιτική. Το Διεθνές Δίκαιο εξαναγκάζεται να υποχωρεί συνεχώς από την επίθεση του νομικού μηδενισμού. Η αντικειμενικότητα και η δικαιοσύνη έχουν θυσιασθεί στο βωμό των πολιτικών σκοπιμοτήτων. Αυθαίρετες ερμηνείες και μεροληπτικές εκτιμήσεις έχουν αντικαταστήσει τους νομικούς κανόνες. Την ίδια ώρα, ο ολοκληρωτικός έλεγχος των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης κατέστησε δυνατό όταν είναι επιθυμητό να απεικονίζουν το άσπρο ως μαύρο και το μαύρο ως άσπρο». Συμφωνείτε με αυτή την εκτίμηση; Εάν ναι, τι απαιτείται ως απάντηση σε αυτή τη διεθνή κατάσταση;
Είναι ειλικρινή, αλλά μάλλον αφελή λόγια. Ο Πούτιν απλά είναι αγανακτισμένος, ότι η Δύση θέτει κανόνες προς το συμφέρον της, τους αλλάζει στο μέτρο της ανάγκης και τους ερμηνεύει υποτίθεται με τις δήθεν «παγκόσμιες αρχές» όπως τη βολεύει. Το ζήτημα, όμως, είναι ότι αυτή είναι η δομή θέλησης για την εξουσία και η ίδια η οργάνωση του «λογο-φαλλο-φωνοκεντρικού» (logo-phallo-phono-centric) λόγου. Η αντικειμενικότητα και η αμεροληψία δεν είναι δυνατές όσο ο λόγος είναι μονόλογος. Η Δύση δεν γνωρίζει και δεν αναγνωρίζει το άλλο. Και αυτό σημαίνει ότι όλα θα συνεχίζονται, έως ότου αυτό το άλλο δεν κατακτήσει το δικαίωμα στην αναγνώριση. Και αυτό είναι μακρύς δρόμος. Το νόημα της Θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου συνίσταται σε αυτό, ότι δεν υπάρχουν κανόνες, που έχουν θεσπιστεί από έναν. Οι κανόνες πρέπει να θεσπίζονται στα κέντρο της πραγματικής ισχύος. Το κράτος σήμερα είναι πολύ μικρό γι΄ αυτό. Οπότε βγαίνει το συμπέρασμα: Τα κέντρα αυτά πρέπει να είναι οι Πολιτισμοί. Ας υπάρχει ατλαντική αντικειμενικότητα και δυτική δικαιοσύνη. Σε αυτή θα αντιπαρατίθεται η ευρασιατική αντικειμενικότητα και η ρωσσική δικαιοσύνη. Και ο κινεζικός κόσμος, η Pax Sinica, θα είναι διαφορετικός από τον Ισλαμικό. Μαύρο και άσπρο δεν είναι αντικειμενικές εκτιμήσεις, αυτές εξαρτώνται από τις δομές της παγκόσμιας τάξης: τι είναι μαύρο, και τι είναι άσπρο το ορίζει αυτός που έχει για αυτό την απαιτούμενη ισχύ.
Πώς η προσέγγισή σας μας βοηθά να κατανοήσουμε τις ρωσσικές ενέργειες στην παγκόσμια σκηνή καλύτερα από τις άλλες προσεγγίσεις των Διεθνών Σχέσεων; Τι λείπει από τις αναλύσεις των Διεθνών Σχέσεων της Ρωσσίας που δεν λειτουργεί με το εννοιολογικό μηχανισμό της πολυπολικότητας;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Η συμπεριφορά της Ρωσσίας στη διεθνή σφαίρα σήμερα καθορίζεται από τους ακόλουθους παράγοντες: ιστορική αδράνεια, που έχει συσσωρεύσει τη δύναμη των προηγουμένων (Η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου θεωρεί ότι το παρελθόν υπάρχει ως δομή, συνεπώς, αυτός ο παράγων λαμβάνεται υπ’ όψιν πολύπλευρα και λεπτομερειακά, όταν ως «tempocentrism» (Χόμπντεν, Χόμπσον) στις κλασσικές θεωρίες των Διεθνών Σχέσεων παραλείπεται. Οφείλουμε να δώσουμε προσοχή σε αυτό, ιδίως εάν λάβουμε υπ’ όψιν το γεγονός ότι η Ρωσσία είναι ακόμη μια παραδοσιακή κοινωνία και ανήκει στο «αυτοκρατορικό σύστημα» των Διεθνών Σχέσεων. Εκτός αυτού, υπάρχει ακόμη η σοβιετική αδράνεια και σταθερά μοτίβα όπως «ο σταλινισμός στις Διεθνείς Σχέσεις»· η προβολική λογική της αντίθεσης στη Δύση, με βάση τα πλέον πρακτικά, πραγματιστικά και ρεαλιστικά κίνητρα (στο πνεύμα του καισαρισμού, αναλυμένου από τους νέο-γκραμσιανούς), απαραιτήτως θα φέρει τη Ρωσσία (ακόμη και παρά τη θέληση των ηγετών της) σε συστημική αντιπαράθεση με την αμερικανική ηγεμονία και την παγκοσμιοποίηση, και τότε η Θεωρία του Πολυπολικού Κόσμου θα είναι πραγματικά αναγκαία (τα κλασσικά μοντέλα των Διεθνών Σχέσεων, που την αγνόησαν, θα εξαφανισθούν σε σύντομο διάστημα, που σημαίνει ότι αυτοστερούν το δικό τους προγνωστικό δυναμικό, λόγω καθαρά ιδεολογικών προκαταλήψεων και αυτοεπιβαλλόμενων φόβων). Αλλά εάν ο αντίπαλος σε υποτιμά, έχεις περισσότερες ευκαιρίες να του καταφέρεις απροσδόκητο κτύπημα. Γι’ αυτό και εγώ δεν ενοχλούμε από την υποτίμηση της Θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου από τους διεθνολόγους.
Εάν η θεωρία σας των Διεθνών Σχέσεων δεν βασίζεται στις πολιτικές και φιλοσοφικές αρχές του φιλελευθερισμού, και εάν ασκεί κριτική σε αυτές τις αρχές όχι από τα αριστερά αλλά από τα δεξιά, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα των μεγάλων χώρων ή του Grossraum, πρόκειται για μια φασιστική θεωρία στις Διεθνείς Σχέσεις; Mελετητές που χαρακτηρίζουν τη σκέψη σας νέο-φασιστική, όπως ο Andreas Umland[15] και ο Anton Shekhovstov[16] έχουν και εν μέρει δίκιο; Αν όχι, γιατί θεωρείτε αυτόν τον χαρακτηρισμό παραπλανητικό;
Η κατηγορία για φασισμό είναι απλώς σχήμα λόγου στην χοντροκομμένη προπαγάνδα, εγγενής στον σύγχρονο φιλελευθερισμό, ως τρίτος ολοκληρωτισμός. Την αρχή σε αυτό έθεσε ο Κ. Πόππερ στο έργο του «Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι εχθροί της», όπου μείωνε την κριτική του φιλελευθερισμού από τα δεξιά προς στο φασισμό, στον Χίτλερ και στο Άουσβιτς, και την κριτική από τα αριστερά, προς τον Στάλιν και στα Γκουλάγκ. Η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο σύνθετη, αλλά χρηματοδοτώντας τον Ούμλαντ και τον Σεχοβτσώφ ο Τζ. Σόρος, ένθερμος οπαδός του Πόπερ, ικανοποιείται από την μειωμένη εκδοχή της πολιτικής. Εάν ήμουν φασίστας αυτό θα έλεγα.
Αλλά εγώ είμαι εκπρόσωπος του Ευρασιανισμού και αυτός που επεξεργάστηκε τη τέταρτη Πολιτική Θεωρία. Ταυτοχρόνως, είμαι συνεπής και ριζοσπάστης αντιρατσιστής και πολέμιος του εθνικού Κράτους (δηλ. αντι-εθνικιστής). Ο Ευρασιανισμός δεν έχει καμία σχέση με το φασισμό. Και η τέταρτη Πολιτική Θεωρία τονίζει ότι ως αντι-φιλελεύθερη είναι ταυτόχρονα αντικομουνιστική και αντι-φασιστική. Θεωρώ ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει σαφέστερο, αλλά ο προπαγανδιστικός στρατός του «τρίτου ολοκληρωτισμού» σκέπτεται διαφορετικά και κανέναν επιχείρημα δεν τον πείθει. Σήμερα, το «1984» πρέπει να το αναζητήσουμε όχι εκεί που οι πολλοί νομίζουν, όχι στην ΕΣΣΔ και στο Τρίτο Ράιχ, αλλά στο «Ίδρυμα Σόρος» και στον «Θαυμαστό Νέο Κόσμο». Μάλιστα, ο Χάξλεϋ αποδείχθηκε πιο ακριβής από τον Όργουελ. Δεν μπορώ να απαγορεύσω στους άλλους να με αποκαλούν φασίστα, αν και δεν είμαι, αλλά αυτό τελικά, δεν αντανακλά άσχημα τόσο πολύ σε εμένα όσο στους ίδιους του κατηγόρους μου, οι οποίοι πολεμώντας με μια φανταστική απειλή τους διαφεύγει η πραγματική. Όσο πιο ανόητος, αναληθής και απλοϊκός φιλελεύθερος είναι, τόσο ευκολότερα μπορείς να τον πολεμήσεις.
Στο δυτικό κόσμο, η απόσταση μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και της πολιτικής είναι συχνά είτε αξιοθρήνητη («γυάλινος πύργος») είτε υπό το φως του ιδανικού της ακαδημαϊκής ανεξαρτησίας, θεωρείται ότι απουσιάζει. Αυτό αφορά μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ της εξουσίας, της γνώσης και της Γεωπολιτικής. Ποια είναι η σχέση μεταξύ ακαδημαϊκής κοινότητας και της πολιτικής στη Ρωσσία σε σχέση με τις Διεθνείς Σχέσεις και είναι αυτή η ιδανική εικόνα κατά τη γνώμη σας;
Νομίζω ότι στη δική μας περίπτωση και οι δύο θέσεις φθάνουν στα άκρα. Από την μια πλευρά, η σημερινή εξουσία στη Ρωσσία δεν δίνει την παραμικρή προσοχή στους επιστήμονες, στέλνοντάς τους σε ένα περιβάλλον αποστειρωμένο, χωρίς αέρα. Από την άλλη, οι σοβιετικές συνήθειες έγιναν η βάση της δουλικότητας και του κομφορμισμού, που διατηρήθηκαν σε αυτήν την κατάσταση, όπου η εξουσία για πρώτη φορά δεν απαιτεί τίποτε από τους διανοούμενους εκτός από ένα, αυτοί να μην αναμειγνύονται στις κοινωνικο-πολιτικές διαδικασίες. Γι΄ αυτό και η κατάσταση με την επιστήμη είναι κωμική και θλιβερή ταυτοχρόνως. Οι κομφορμιστές επιστήμονες ακολουθούν την πολιτική εξουσία, αλλά η εξουσία δεν το έχει αυτό ανάγκη, δεδομένου ότι η ίδια δεν πάει προς τα κάπου, απλώς αντιδρά σε γεγονότα που η ίδια δημιουργεί. Αν και μπορεί να μην είναι έτσι μόνον σε εμάς.
Τι σημαίνει το να σκεφθούμε τις σχέσεις των παγκόσμιων δυνάμεων υπό το πρίσμα του Χώρου;
Αυτό είναι το σημαντικότερο. Όλη η φιλοσοφική θεματολογία της Νεωτερικότητας έχει δομηθεί στην κυριαρχία του Χρόνου. Ήδη ο Καντ θέτει τον Χρόνο στην πλευρά του υποκειμένου (και το Χώρο στην πλευρά του σώματος, ακολουθώντας τις ιδέες του Ντεκάρτ και ακόμη του Πλάτωνος), και ο Χούσσερλ και ο Χάιντεγγερ ταυτοποιούν εντελώς το υποκείμενο με το Χρόνο. Ο νεωτερικος άνθρωπος σκέφτεται με το χρόνο, με το γίγνεσθαι. Αλλά καθώς το παρελθόν και το μέλλον απορρίπτονται ως οντολογικές πραγματικότητες, η σκέψη με το Χρόνο μετατρέπεται σε σκέψη στιγμιαία, αυτό που υπάρχει εδώ και τώρα. Αυτή είναι η βάση της εφήμερης αντίληψης της ύπαρξης, που συμπιέζεται στη στιγμή. Το να σκέπτεσαι υπό το πρίσμα του Χώρου σημαίνει να θέτεις το Ον εκτός του παρόντος, να το τοποθετείς στο Χώρο, να δίνεις στον Χώρο οντολογική ύπαρξη.
Οτιδήποτε εντυπώθηκε στο χώρο διατηρείται σε αυτόν. Οτιδήποτε θα ωριμάσει στο χώρο ήδη περιέχεται σε αυτόν. Αυτή είναι και η βάση της πολιτικής γεωγραφίας του Ratzel[17] και μετέπειτα της Γεωπολιτικής. Ο Πάρσιφαλ του Βάγκνερ τελείωσε με τα λόγια του Gurnemanz: «τώρα ο χρόνος έχει γίνει χώρος». Αυτή είναι η διακήρυξη θριάμβου της Γεωπολιτικής. Το να σκεφθείς υπό το πρίσμα του Χώρου σημαίνει να σκεφθείς με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Νομίζω ότι η μετα-νεωτερικότητα ήδη εν μέρει έχει προσεγγίσει αυτή την προοπτική, αλλά μόνον που σταμάτησε στο κατώφλι, καθώς για να περάσει την γραμμή είναι απαραίτητο να κόψει ριζικά κάθε αξίωμα της Νεωτερικότητας, να υπερβεί πραγματικά την Νεωτερικότητα, και όχι να προσποιηθεί αυτό το πέρασμα, παραμένοντας ακόμη στην Νεωτερικότητα και στην Χρονολατρεία. Οι Ρώσσοι είναι άνθρωποι του Χώρου, γι’ αυτό και έχουμε τόσο τεράστιο. Το μυστικό της ρωσσικής ταυτότητας βρίσκεται στο Χώρο. Να σκέφτεσαι χωρικά σημαίνει σκέφτεσαι ρωσσικά.
Υπάρχει η άποψη ότι η Γεωπολιτική είναι πολύ δημοφιλής στη Ρωσσία σήμερα. Αποτελεί η γεωπολιτική μετά την μετα-ψυχροπολεμική περίοδο ένα νέο πράγμα ή όχι; Αν όχι, πώς η τρέχουσα γεωπολιτική σκέψη διαφέρει από την σοβιετική (ή ακόμη προ-σοβιετική) Γεωπολιτική;
Πρόκειται για μια εντελώς νέα μορφή πολιτικής σκέψης. Εγώ εισήγαγα τη Γεωπολιτική στη Ρωσσία από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, και από εκείνη την εποχή κατέστη ιδιαίτερα δημοφιλής. Προσπάθησα να βρω κάποια ίχνη της Γεωπολιτικής στη ρωσσική ιστορία, αλλά εκτός από τους Βαντάμ[18], Σεμιόνωφ Τιάν Σαν[19], και μερικά μικρά άρθρα του Σαβίτσκι, δεν μπόρεσα να βρω τίποτε άλλο. Στην ΕΣΣΔ ακόμη και η νύξη στη Γεωπολιτική τιμωρείτο με τον πιο σκληρό τρόπο. Δείτε για παράδειγμα την υπόθεση των «γεωπολιτικών» του οικονομικού γεωγράφου Β.Ε. Ντεν[20] και της ομάδας του. Από τις αρχές του 1990 με τις δικές μου προσπάθειες και τις προσπάθειες των οπαδών μου και των συνεργατών στη Γεωπολιτική (ευρασιατιστές) γεμίσαμε το κοσμοθεωρητικό κενό, που δημιουργήθηκε μετά το τέλος της σοβιετικής ιδεολογίας. Αρχικώς, έγινε δεκτή ανεπιφύλακτα από τους στρατιωτικούς (Στρατιωτικη Ακαδημία του Γενικού Επιτελείου –ιδιαίτερα υπό την ηγεσία του Ι. Ροντιόνωφ[21]). Στη συνέχεια, η Γεωπολιτική άρχισε να διεισδύει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Σήμερα αποτελεί μάθημα που διδάσκεται στα περισσότερα ρωσσικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Έτσι, σοβιετική ή προ-σοβιετική γεωπολιτική δεν υπήρχε. Υπάρχει μόνον, σύγχρονη ευριασιατική σχολή, που δημιουργήθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Οι «Βάσεις της Γεωπολιτικής»(2000) ήταν το πρώτο βιβλίο αυτής της κατεύθυνσης, αν και την πλειοψηφία των κειμένων τα είχα δημοσιεύσει νωρίτερα, και μέρος τους κυκλοφορούσε και σε κυβερνητικούς κύκλους. Πρόσφατα, το 2012 εξέδωσα δύο νέα βιβλία «Γεωπολιτική» και «Η Γεωπολιτική της Ρωσσίας», τα οποία μαζί το βιβλίο «Πόλεμος των Ηπείρων»(2014) αποτελούν το αποτέλεσμα μιας δουλειάς προς αυτή την κατεύθυνση, που διήρκησε ένα τέταρτο του αιώνα.
Μήπως οι τεχνολογικές αλλαγές στον πόλεμο και στην διακυβέρνηση αμφισβητούν τα γεωπολιτικά σχήματα των κλασσικών διαιρέσεων μεταξύ των χώρων (η θεωρία του Μακίντερ, του Σπάικμαν[22]) η Heartland-Rimland-Υπερπόντιοι Ήπειροι; Και, γενικότερα ίσως, η Ιστορία έχει γραμμική ή κυκλική πορεία;
Η τεχνολογική εξέλιξη καθόλου δεν καταργεί τις αρχές της κλασσικής Γεωπολιτικής, επειδή, απλώς, η Ξηρά και η Θάλασσα δεν είναι ουσίες, αλλά έννοιες. Η Ξηρά είναι το κεντρομόλο μοντέλο τάξης, με σαφώς εκπεφρασμένο και σταθερό άξονα. Η Θάλασσα, που δεν διαθέτει συμπαγές κέντρο, είναι πεδίο σε μόνιμη κίνηση, του ατομισμού και της δυνατότητας πολυάριθμων διακλαδώσεων. Κατά μια έννοια ο αέρας (άρα και η αεροπορία) είναι αεροναυτική διαδικασία. Ακόμη και η λέξη αστροναύτης (στα ρωσ. Κοσμοναύτης) έχει τη λέξη «ναυς», που σημαίνει πλοίο στα ελληνικά. Νερό, αέρας, διάστημα –είναι εκδοχές της πιο διαχεόμενης θάλασσας. Η Ξηρά σε αυτή τη κατάσταση παραμένει σταθερή. Η ναυτική στρατηγική διαφοροποιείται, το πεζικό παραμένει συνολικά σταθερό. Είναι πιθανόν, αυτές να είναι οι αιτίες της νίκης της Θάλασσας επί της Ξηράς τις τελευταίες δεκαετίες· άλλωστε ο καπιταλισμός και η τεχνική πρόοδος είναι τυπικά χαρακτηριστικά της Θάλασσας. Αλλά λαμβάνοντας υπ' όψη τον θεμελιώδη χαρακτήρα της ισορροπίας του Λεβιάθαν με τον Βεεμώθ[23] οι αναλογίες μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή και ο απογειωμένος Τιτάνας να καταποντιστεί στην άβυσσο, όπως η Ατλαντίδα, και η αιτία της νίκης της θαλασσοκρατίας να σταθεί ο λόγος της κατάρρευσής της. Η Ξηρά παραμένει αμετάβλητη, ως γεωγραφικός άξονας της ιστορίας. Η Ξηρά και η Θάλασσα υπάρχουν ακόμη και στο διαδίκτυο και στον εικονικό κόσμο: είναι οι άξονες και οι αλγόριθμοι της θεματολογίας, της ένωσης και του χωρισμού, της ομαδοποίησης των πηγών και των πρωτοκόλλων. Το κινεζικό διαδίκτυο είναι επίγειο, το δυτικό θαλάσσιο.
Μια τελευταία ερώτηση. Αποκαλείτε τον εαυτόν σας «τελευταίο φιλόσοφο της αυτοκρατορίας». Τι είναι ο ευρασιανισμός και πώς σχετίζεται με τον παγκόσμιο άξονα περιστροφής των κατανομών ισχύος;
Ο Ευρασιανισμός είναι εξελιγμένη κοσμοαντίληψη, στην οποία αφιέρωσα αρκετά βιβλία και αναρίθμητα άρθρα και συνεντεύξεις. Κατ’ αρχήν συνιστά τη βάση της Θεωρίας του Πολυπολικού Κόσμου και της Τέταρτης Πολιτικής Θεωρίας, που σχετίζεται με τη Γεωπολιτική και συντονίζεται με την παραδοσιοκρατία. Το κύριο νόημα του Ευρασιανισμού είναι η πλουραλιστική ανθρωπολογία, η απόρριψη του ουνιβερσαλισμού. Το νόημα της αυτοκρατορίας για εμένα συνίσταται στο ότι δεν υπάρχει μόνον μια Αυτοκρατορία, αλλά τουλάχιστον δύο, και ακόμη περισσότερες. Κατά τον ίδιο τρόπο ένας πολιτισμός δεν είναι ποτέ μοναδικός, πάντα υπάρχει κάποιος άλλος πολιτισμός που καθορίζει και τα δικά του σύνορα. Ο Κ. Σμιτ το ονόμασε αυτό «Pluriverse» (σμ.σε αντιδιαστολή με το Universe) και θεώρησε ότι συνιστούσε το κύριο χαρακτηριστικό της Πολιτικής. Η Ευρασιατική Αυτοκρατορία είναι η πολιτικο-στρατηγική ένωση του Τουράν, του γεωγραφικού άξονα της ιστορίας, σε αντίθεση με τον Πολιτισμό της Θάλασσας ή της Ατλαντικής Αυτοκρατορίας. Σήμερα αυτή η ατλαντική αυτοκρατορία είναι οι ΗΠΑ. Ο Κέννεθ Βαλτς[24] στο πλαίσιο του νεορεαλισμού στις Διεθνείς Σχέσεις ανέλυσε θεωρητικά την ισορροπία των δύο πόλων. Η ανάλυσή του ήταν σωστή, αν και λάθεψε σχετικά με τη σταθερότητα του διπολικού κόσμου και τη διάρκεια της ΕΣΣΔ. Στο σύνολο, όμως είχε δίκιο: στον κόσμο υπάρχει μια παγκόσμια ισορροπία Αυτοκρατοριών, όχι εθνικών Κρατών, η πλειοψηφία των οποίων δεν διαθέτουν εθνική κυριαρχία, και η οποία παραμένει μόνον κατ’ όνομα (όρ. Stephen Krasner[25], «Global Hypocrisy» στο «Theory Talk», 21). Ακριβώς γι’ αυτό είμαι φιλόσοφος της Αυτοκρατορίας, όπως σχεδόν και κάθε Αμερικανός διανοούμενος, ανεξάρτητα αν αυτό το αντιλαμβάνεται ή όχι. Η διαφορά συνίσταται στο ότι αυτός σκέπτεται ως φιλόσοφος της μοναδικής Αυτοκρατορίας, και εγώ ως φιλόσοφος μιας από της Αυτοκρατορίες, της Ευρασιατικής. Εγώ είμαι σεμνότερος και πιο δημοκρατικός. Εδώ συνίσταται η διαφορά
Έχετε μεταφράσει μεγάλο αριθμό από ξένες φιλοσοφικές και γεωπολιτικές εργασίες στα ρωσσικά. Πόσο σημαντική είναι αυτή διάδραση της γνώσης για τη διαμόρφωση των ιδεών σας;
Πρόσφατα τελείωσα την πρώτη έκδοση του βιβλίου μου «Νοομαχία», το οποίο είναι αφιερωμένο ακριβώς στο «Λόγο»(σμ. χρησιμοποιεί την ελληνική λέξη) των διαφόρων Πολιτισμών, και αυτό σημαίνει και στη κυκλοφορία των ιδεών. Είμαι πεπεισμένος, πως ο κάθε Πολιτισμός έχει τον δικό του ιδιαίτερο «Λόγο». Και για να τον κατανοήσουμε, να βρούμε παραλληλίες, αναλογίες και παραφωνίες με το δικό μας «Λόγο» είναι στον ύψιστο βαθμό συναρπαστικό και ενδιαφέρον. Γι’ αυτό ειλικρινά ενδιαφέρομαι για τις πιο διαφορετικές κουλτούρες, από τη βορειοαμερικανική έως την αυστραλιανή, από την αραβική έως την λατινο-αμερικανική, από την πολυνησιακή έως τη σκανδιναυική. Όλοι οι «Λόγοι» είναι διαφορετικοί και δεν πρέπει να τους βάλουμε σε μια ιεραρχία. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να εξοικειωθούμε μαζί τους. Ο Ανρί Κορμπέν[26], Γάλλος φιλόσοφος και προτεστάντης, μελετητής δια βίου του ιρανικού σιιτισμού, έλεγε για τον εαυτό του «εμείς οι σιίτες». Δεν ήταν σιίτης με τη θρησκευτική έννοια, όμως αν δεν αισθανόταν ως σιίτης δεν θα μπορούσε να διεισδύσει στο βάθος του ιρανικού «Λόγου». Έτσι αισθανόμουν και εγώ, δουλεύοντας τη «Νοομαχία» ή μεταφράζοντας από διάφορες γλώσσες φιλοσοφικά κείμενα ή ποίηση. Ιδιαιτέρως, μελετώντας τον Pierce, τον James, τον Emerson, τον Thoreau, τον Poe, τον Pound[27] βίωσα ο ίδιος αυτό το σαν να «είμαστε Αμερικανοί». Και στον τόμο που είναι αφιερωμένος στην Κίνα και στην Ιαπωνία το σαν να «είμαστε βουδιστές». Αυτός είναι ο μεγαλύτερος πλούτος του «Λόγου» των διαφορετικών πολιτισμών: και τους όμοιους με τον δικό μας και σε αυτούς που είναι τελείως ανόμοιοι. Και αυτοί οι «Λόγοι» βρίσκονται σε πόλεμο, από εδώ και η «Νοομαχία», ο πόλεμος του Νου. Ο πόλεμος αυτός δεν είναι γραμμικός, δεν είναι πρωτόγονος. Είναι ένας μεγάλος πόλεμος. Αυτό δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε «άνθρωπο», το βάθος και τη πολυπλοκότητα του οποίου συχνά υποτιμούμε.
Ο Αλέξανδρος Ντούγκιν είναι Ρώσσος φιλόσοφος, συγγραφέας πάνω από τριάντα βιβλίων, που η θεματολογία τους περιλαμβάνει την κοινωνιολογία της εικόνας, την δομική κοινωνιολογία, τη γεωπολιτική θεωρία, τη θεωρία των διεθνών σχέσεων, τη πολιτική θεωρία, και τέσσερα βιβλία για τον Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ. Τα πλέον πρόσφατα βιβλία του, διαθέσιμα μόνο στα ρωσσικά, είναι «Ουκρανία: ο Πόλεμός μου» και το πολύτομο έργο «Νοομαχία: Οι πόλεμοι του Νου».
Απόδοση στα ελληνικά-σχολιασμός: Σωτήρης Δημόπουλος
http://sotiriosdemopoulos.blogspot.gr/2015/01/blog-post_40.html#more
Πηγή :
Citation: Millerman, M. (2014) ‘Theory Talk #66: Alexander Dugin on Eurasianism, the Geopolitics of Land and Sea, and a Russian Theory of Multipolarity’, Theory Talks, (7-12-2014)
http://www.theory-talks.org/2014/12/theory-talk-66.html
https://dl.dropboxusercontent.com/u/30572320/Theory%20Talks/Talks-pdf/Theory%20Talk66_Dugin-RU.pdf
[1] Συγγραφέας του βιβλίου “The Eastern Origins of Western Civilization”, 2004.
[2] Πιότρ Νικολάγιεβιτς Σαβίτσκι(1895-1968), Ρώσος γεωγράφος, οικονομολόγος, φιλόσοφος, ποιητής και πολιτικός. Υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές, τη δεκαετία του 1920, της θεωρίας του Ευρασιανισμού.
[3] Halfrod Mackinder (1861-1947), Βρετανός γεωγράφος, ένας από τους θεμελιωτές της γεωπολιτικής επιστήμης.
[4] Stephen Hobden, Βρετανός συγγραφέας, μεταξύ άλλων του βιβλίου «Historical Sociology in International Relations», 2001.
[5] Carl Schmitt (1888-1985), Γερμανός φιλόσοφος, νομικός και πολιτικός επιστήμων με τεράστια επιρροή στην ευρωπαϊκή σκέψη.
[6] Barry Gordon Buzan, Καθηγητής των Διεθνών Σχέσεων στο London School of Economics.
[7] Gearoid O Tuathail, Ιρλανδικής καταγωγής, καθηγητής στις ΗΠΑ.
[8] Νικολάι Γιακόβλεβιτς Ντανιλέφσκι (1822-1885), συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Ρωσσία και Ευρώπη» (1871), στο οποίο υποστηρίζει την ύπαρξη διακριτών πολιτισμών στην ιστορία της ανθρωπότητας.
[9] Rene Guenon(1886-1951), Γάλλος διανοούμενος, εσωτεριστής, που ασχολήθηκε με τις θρησκευτικά συστήματα της ανατολής.
[10] Julius Evola (1898-1974), Ιταλός φιλόσοφος και εσωτεριστής, οπαδός της παραδοσιοκρατίας και ελιτίστικων αντιλήψεων με επιρροή σε ακροδεξιά κινήματα.
[11] Lewsi H. Morgan (1818-1881), Αμερικανός ανθρωπολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «Αρχαία Κοινωνία».
[12] Edward Wadie Said (1935-2000), Αμερικανο-παλαιστίνιος διανοούμενος, εκ των θεμελιωτών της κριτικής θεωρίας στο πεδίο της μετα-αποικιακής εποχής, συγγραφέας, μεταξύ άλλων του βιβλίου «Οριενταλισμός».
[13] Edward H. Carr (1892-1982), Άγγλος ιστορικός, διπλωμάτης, θεωρητικός των Διεθνών Σχέσεων. Συνέγραψε μια 14τομη ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης για την περίοδο 1917-1929.
[14] Stephen Martin Walt, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Harvard University και στο John F. Kennedy School of Government.
[15] Andreas Umland, Γερμανός πολιτικός επιστήμων και ιστορικός, Καθηγητής στο Κίεβο της Ουκρανίας, με ειδίκευση στην ρωσσική άκρα δεξιά.
[16] Anton Shekhovstov, Πολιτικός επιστήμων στην Μ.Βρετανία, με ειδίκευση στα ακροδεξιά κινήματα.
[17] Friedrich Ratzel (1844-1904), Γερμανός γεωγράφος και εθνολόγος, εμπνευστής του όρου Lebensraum (ζωτικός χώρος), που αργότερα χρησιμοποιήθηκε από του εθνικοσοσιαλιστές.
[18] Aleksey Edrikhin Vandam (1867-1933), Στρατηγός, συγγραφέας, γεννημένος στη Λευκορωσσία, ένας από τους ιδρυτές της ρωσσικής γεωπολιτικής σχολής.
[19] Weniamin Petrovitch Semionov –Tian Shan (1870-1942), Γεωγράφος και Γεωπολιτικός επιστήμων, το βιβλίο του «Για την ισχυρή εδαφική κατοχή σε σχέση με τη Ρωσσία. Δοκίμιο πολιτικής γεωγραφίας» (1915) άσκησε μεγάλη επίδραση στη γεωπολιτική σκέψη.
[20] Wladimir Alexander Ludwig von Den (1877-1933), Οικονομικός γεωγράφος, στατιστικολόγος, που είχε σημαντικό έργο στην πρώτη μετεπαναστατική δεκαετία της ΕΣΣΔ, αλλά έπεσε σε δυσμένεια, όπως και όλη η επιστημονική ομάδα του. λόγω της μεθοδολογίας που ακολουθούσε στις στατιστικές μετρήσεις της οικονομίας.
[21] Igor Nicolaevitch Rodionov (1935-2014), Ρώσσος στρατηγός, αρχηγός του στρατού (1996), υπουργός άμυνας (1996-97) και αργότερα βουλευτής.
[22] Nicholas John Spykman (1893-1943), Ολλανδο-αμερικανός καθηγητής των πολιτικών επιστημών, μελετητής της γεωπολιτικής και της γεωστρατηγικής, από τους θεμελιωτές της κλασσικής ρεαλιστικής σχολής στις ΗΠΑ.
[23] Τέρατα, το ένα στη ξηρά το άλλο στη θάλασσα, στην Παλαιά Διαθήκη, Ιώβ 40,15-41,26.
[24] Kenneth Neal Walz (1924-2013), Αμερικανός πολιτικός επιστήμων, Καθηγητής στο Berkeley και στο Columbia University. Από τους επιφανέστερους θεωρητικούς των Διεθνών Σχέσεων και ένα εκ των θεμελιωτών του νεορεαλισμού στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων.
[25] Αμερικανός καθηγητής στο Stanford University, Διευθυντής του Πολιτικού Σχεδιασμού του State Department (2005-07).
[26] Henry Corbin (1903-1978), Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος, καθηγητής ισλαμικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Σορβώννης.
[27] Franklin Pierce Adams (1881-1960), Henry James (1843), Ralph Waldo Emerson (1803-1882), Henry David Thoreau (1817-1862), Edgar Allan Poe (1809-1849), Ezra Weston Loomis Pound (1885-1972). Αμερικανοί διανοούμενοι, συγγραφείς και ποιητές.
=============================What, according to you, is the central challenge or principle debate within IR and what would be your position within this debate or towards that challenge?
The field of IR is extremely interesting and multidimensional. In general, the discipline is much more promising than many think. I think that there is a stereometry today in IR, in which we can distinguish a few axes right away.
The first, most traditional axis is realism – the English school – liberalism.
If the debates here are exhausted on an academic level, then on the level of politicians, the media, and journalists, all the arguments and methods appear new and unprecedented each time. Today, liberalism in IR dominates mass consciousness, and realist arguments, already partially forgotten on the level of mass discourse, could seem rather novel. On the other hand, the nuanced English school, researched thoroughly in academic circles, might look like a “revelation” to the general public. But for this to happen, a broad illumination of the symmetry between liberals and realists is needed for the English school to acquire significance and disclose its full potential. This is impossible under the radical domination of liberalism in IR. For that reason, I predict a new wave of realists and neorealists in this sphere, who, being pretty much forgotten and almost marginalized, can full well make themselves and their agenda known. This would, it seems to me, produce a vitalizing effect and diversify the palette of mass and social debates, which are today becoming monotone and auto-referential.
The second axis is bourgeois versions of IR (realism, the English school, and liberalism all together) vs. Marxism in IR. In popular and even academic discourse, this theme is entirely discarded, although the popularity of Wallerstein (Theory Talk #13) and other versions of world-systems theory shows a degree of interest in this critical version of classical, positivistic IR theories.
The third axis is post-positivism in all its varieties vs. positivism in all its varieties (including Marxism). IR scholars might have gotten the impression that postmodern attacks came to an end, having been successfully repelled by ‘critical realism’, but in my opinion it is not at all so. From moderate constructivism and normativism to extreme post-structuralism, post-positivistic theories carry a colossal deconstructive and correspondingly scientific potential, which has not yet even begun to be understood. It seemed to some that postmodernism is a cheerful game. It isn’t. It is a new post-ontology, and it fundamentally affects the entire epistemological structure of IR. In my opinion, this axis remains very important and fundamental.
The fourth axis is the challenge of the sociology of international relations, which we can call ‘Hobson’s challenge’. In my opinion, in his critique of euro-centrism in IR, John M. Hobson laid the foundation for an entirely new approach to the whole problematic by proposing to consider the structural significance of the “euro-centric” factor as dominant and clarifying its racist element. Once we make euro-centrism a variable and move away from the universalistic racism of the West, on which all systems of IR are built, including the majority of post-positivistic systems (after all, postmodernity is an exclusively Western phenomenon!), we get, theoretically for now, an entirely different discipline—and not just one, it seems. If we take into account differences among cultures, there can be as many systems of IR as there are cultures. I consider this axis extremely important.
The fifth axis, outlined in less detail than the previous one, is the Theory of a Multipolar World vs. everything else. The Theory of a Multipolar World was developed in Russia, a country that no one ever took seriously during the entire establishment of IR as a discipline—hence the fully explainable skepticism toward the Theory of a Multipolar World.
The sixth axis is IR vs. geopolitics. Geopolitics is usually regarded as secondary in the context of IR. But gradually, the epistemological potential of geopolitics is becoming more and more obvious, despite or perhaps partially because of the criticism against it. We have only to ask ourselves about the structure of any geopolitical concept to discover the huge potential contained in its methodology, which takes us to the very complex and semantically saturated theme of the philosophy and ontology of space.
If we now superimpose these axes onto one another, we get an extremely complex and highly interesting theoretical field. At the same time, only one axis, the first one, is considered normative among the public, and that with the almost total and uni-dimensional dominance of IR liberalism. All the wealth, ‘scientific democracy’, and gnoseological pluralism of the other axes are inaccessible to the broad public, robbing and partly deceiving it. I call this domination of liberalism among the public the ‘third totalitarianism’, but that is a separate issue.
How did you arrive at where you currently are in your thinking about IR?
I began with Eurasianism, from which I came to geopolitics (the Eurasianist Petr Savitskii quoted the British geopolitician Halford Mackinder) and remained for a long time in that framework, developing the theme of the dualism of Land and Sea and applying it to the actual situation That is how the Eurasian school of geopolitics arose, which became not simply the dominant, but the only school in contemporary Russia. As a professor at Moscow State University, for six years I was head of the department of the Sociology of International Relations, which forced me to become professionally familiar with the classical theories of IR, the main authors, approaches, and schools. Because I have long been interested in postmodernism in philosophy (I wrote the book Post-philosophy on the subject), I paid special attention to post-positivism in IR. That is how I came to IR critical theory, neo-Gramscianism, and the sociology of IR (John Hobson, Steve Hobden, etc.). I came to the Theory of a Multipolar World, which I eventually developed myself, precisely through superimposing geopolitical dualism, Carl Schmitt’s theory of the Grossraum, and John Hobson’s critique of Western racism and the euro-centrism of IR.
In your opinion, what would a student need in order to become a specialist in IR?
In our interdisciplinary time, I think that what is most important is familiarity with philosophy and sociology, led by a paradigmatic method: the analysis of the types of societies, cultures, and structures of thought along the line Pre-Modernity – Modernity – Post-Modernity. If one learns to trace semantic shifts in these three epistemological and ontological domains, it will help one to become familiar with any popular theories of IR today. Barry Buzan’s (Theory Talk #35) theory of international systems is an example of such a generalizing and very useful schematization. Today an IR specialist must certainly be familiar with deconstruction and use it at least in its elementary form. Otherwise, there is a great danger of overlooking what is most important.
Another very important competence is history and political science. Political science provides generalizing, simplifying material, and history puts schemas in their context. I would only put competence in the domain of economics and political economy in third place, although today no problem in IR can be considered without reference to the economic significance of processes and interactions. Finally, I would earnestly recommend to students of IR to become familiar, as a priority, with geopolitics and its methods. These methods are much simpler than theories of IR, but their significance is much deeper. At first, geopolitical simplifications produce an instantaneous effect: complex and entangled processes of world politics are rendered transparent and comprehensible in the blink of an eye. But to sort out how this effect is achieved, a long and serious study of geopolitics is required, exceeding by far the superficiality that limits critical geopolitics (Ó Tuathail et. al.): they stand at the beginning of the decipherment of geopolitics and its full-fledged deconstruction, but they regard themselves as its champions. They do so prematurely.
What does it entail to think of global power relations through a spatial lens (‘Myslit prostranstvom’)?
This is the most important thing. The entire philosophical theme of Modernity is built on the dominance of time. Kant already puts time on the side of the subject (and space on the side of the body, continuing the ideas of Descartes and even Plato), while Husserl and Heidegger identify the subject with time altogether. Modernity thinks with time, with becoming. But since the past and future are rejected as ontological entities, thought of time is transformed into thought of the instant, of that which is here and now. This is the basis for the ephemeral understanding of being. To think spatially means to locate Being outside the present, to arrange it in space, to give space an ontological status. Whatever was impressed in space is preserved in it. Whatever will ripen in space is already contained in it. This is the basis for the political geography of Friedrich Ratzel and subsequent geopoliticians. Wagner’s Parsifal ends with the words of Gurnemanz: ‘now time has become space’. This is a proclamation of the triumph of geopolitics. To think spatially means to think in an entirely different way [topika]. I think that postmodernity has already partly arrived at this perspective, but has stopped at the threshold, whereas to cross the line it is necessary to break radically with the entire axiomatic of Modernity, to really step over Modernity, and not to imitate this passage while remaining in Modernity and its tempolatry. Russian people are spaces [Russkie lyudi prostranstva], which is why we have so much of it. The secret of Russian identity is concealed in space. To think spatially means to think ‘Russian-ly’, in Russian.
Geopolitics is argued to be very popular in Russia nowadays. Is geopolitics a new thing, from the post-Cold War period, or not? And if not, how does current geopolitical thinking differ from earlier Soviet (or even pre-soviet) geopolitics?
It is an entirely new form of political thought. I introduced geopolitics to Russia at the end of the 80s, and since then it has become extremely popular. I tried to find some traces of geopolitics in Russian history, but besides Vandam, Semyonov-Tyan-Shansky, and a few short articles by Savitskii, there was nothing. In the USSR, any allusion to geopolitics was punished in the harshest way (see the ‘affair of the geopoliticians’ of the economic geographer Vladimir Eduardovich Den and his group). At the start of the 90s, my efforts and the efforts of my followers and associates in geopolitics (=Eurasianism) filled the worldview vacuum that formed after the end of Soviet ideology. At first, this was adopted without reserve by the military (The Military Academy of the General Staff of the Armed Forces of Russia), especially under Igor Rodionov. Then, geopolitics began to penetrate into all social strata. Today, this discipline is taught in the majority of Russian universities. So, there was no Soviet or pre-Soviet geopolitics. There is only the contemporary Eurasian school, which took shape at the end of the 80s. Foundations of Geopolitics was the first programmatic text of this school, although I had published most of texts in that book earlier, and some of them were circulated as texts in government circles. Recently, in 2012, I released two new textbooks: Geopolitics and The Geopolitics of Russia, which together with The War of Continents are the results of work in this field, along four axes.
In your book International Relations, not yet published in English, you set out your Theory of a Multipolar World as a distinct IR theory. What are the basic components of the Theory of a Multipolar World—and how is it different from classical realism?
In order to be understood and not get into the details, I can say that the Theory of a Multipolar World seriously and axiomatically adopts Samuel Huntington’s thesis about the plurality of civilizations. Russia has its own author, who claimed the same thing more than a hundred years ago: Nikolay Danilevsky, and then the Eurasianists. However, everything starts from precisely this point: civilization is not one, but many. Western civilization’s pretension to universalism is a form of the will to domination and an authoritarian discourse. It can be taken into account but not believed. It is nothing other than a strategy of suppression and hegemony. The following point follows: we must move from thinking in terms of one civilization (the racism of euro-centric versions of IR) to a pluralism of subjects. However, unlike realists, who take as the subject of their theory nation-states, which are themselves products of the European, bourgeois, modern understanding of the Political, the Theory of a Multipolar World proposes to take civilizations as subjects. Not states, but civilizations. I call them ‘large politeiai’, or civilizations, corresponding to Carl Schmitt’s ‘large spaces’. As soon as we take these civilizations—‘large politeiai’—as subjects, we can then apply to them the full system of premises of realism: anarchy in the international system, sovereignty, the rationality of egoistic behavior, etc. But within these ‘politeiai’, by contrast, a principle more resembling liberalism, with its pacifism and integration, operates, only with the difference that here we are not talking about a ‘planetary’ or ‘global’ world, but about an intra-civilizational one; not about global integration, but about regional integration, strictly within the context of civilizational borders. Post-positivism, in turn, helps here for the deconstruction of the authoritarian discourse of the West, which masks its private interests by ‘universal values’, and also for the reconstruction of civilizational identity, including with the help of technological means: civilizational elites, civilizational media, civilizational economic algorithms and corporations, etc. That is the general picture.
Your theory of multipolarity is directed against the intellectual, political, and social hegemony of the West. At the same time, while drawing on the tools of neo-Marxist analysis and critical theory, it does not oppose Western hegemony ‘from the left’, as those approaches do, but on the basis of traditionalism (Rene Guenon, Julius Evola), cultural anthropology, and Heideggerian phenomenology, or ‘from the right’. Do you think that such an approach can appeal to Anglo-American IR practitioners, or is it designed to appeal mainly to non-Western theorists and practitioners? In short, what can IR theorists in the West learn from the theory of multipolarity?
According to Hobson’s entirely correct analysis, the West is based on a fundamental sort of racism. There is no difference between Lewis Morgan’s evolutionistic racism (with his model of savagery, barbarism, civilization) and Hitler’s biological racism. Today the same racism is asserted without a link to race, but on the basis of the technological modes and degrees of modernization and progress of societies (as always, the criterion “like in the West” is the general measure). Western man is a complete racist down to his bones, generalizing his ethnocentrism to megalomaniacal proportions. Something tells me that he is impossible to change. Even radical critiques of Western hegemony are themselves deeply infected by the racist virus of universalism, as Edward Said showed with the example of ‘orientalism’, proving that the anticolonial struggle is a form of that very colonialism and euro-centrism. So the Theory of a Multipolar World will hardly find adherents in the Western world, unless perhaps among those scholars who are seriously able to carry out a deconstruction of Western identity, and such deconstruction assumes the rejection of both Right (nationalistic) and Left (universalistic and progressivist) clichés. The racism of the West always acquires diverse forms. Today its main form is liberalism, and anti-liberal theories (most on the Left) are plagued by the same universalism, while Right anti-liberalisms have been discredited. That is why I appeal not to the first political theory (liberalism), nor the second (communism, socialism), nor to the third (fascism, Nazism), but to something I call the Fourth Political Theory (or 4PT), based on a radical deconstruction of the subject of Modernity and the application of Martin Heidegger’s existential analytic method.
Traditionalists are brought in for the profound critique of Western Modernity, for establishing the plurality of civilizations, and for rehabilitating non-Western (pre-modern) cultures. In Russia and Asian countries, the Theory of a Multipolar World is grasped easily and naturally; in the West, it encounters a fully understandable and fully expected hostility, an unwillingness to study it carefully, and coarse slander. But there are always exceptions.
What is the Fourth Political Theory (4PT) and how is it related to the Theory of a Multipolar World and to your criticism of the prevailing theoretical approaches in the field of IR?
I spoke a little about this in the response to the previous question. The Fourth Political Theory is important for getting away from the strict dominance of modernity in the sphere of the Political, for the relativization of the West and its re-regionalization. The West measures the entire history of Modernity in terms of the struggle of three political ideologies for supremacy (liberalism, socialism, and nationalism). But since the West does not even for a moment call into question the fact that it thinks for all humanity, it evaluates other cultures and civilizations in the same way, without considering that in the best case the parallels to these three ideologies are pure simulacra, while most often there simply are no parallels. If liberalism won the competition of the three ideologies in the West at the end of the 20th century, that does not yet mean that this ideology is really universal on a world scale. It isn’t at all. This episode of the Western political history of modernity may be the fate of the West, but not the fate of the world. So other principles of the political are needed, beyond liberalism, which claims global domination (=the third totalitarianism), and its failed alternatives (communism and fascism), which are historically just as Western and modern as liberalism. This explains the necessity of introducing a Fourth Political Theory as a political frame for the correct basis of a Theory of a Multipolar World. The Fourth Political Theory is the direct and necessary correlate of the Theory of a Multipolar World in the domain of political theory.
Is IR an American social science? Is Russian IR as an academic field a reproduction of IR as an American academic field? If not, how is IR in Russia specifically Russian?
IR is a Western scientific discipline, and as such it has a prescriptive, normative vector. It not only studies the West’s dominance, it also produces, secures, defends, and propagandizes it. IR is undoubtedly an imperious authoritarian discourse of Western civilization, in relation to itself and all other areas of the planet. Today the US is the core of the West, so naturally in the 20th century IR became more and more American as the US moved toward that status (it began as an English science). It is the same with geopolitics, which migrated from London to Washington and New York together with the function of a global naval Empire. As with all other sciences, IR is a form of imperious violence, embodying the will to power in the will to knowledge (as Michel Foucault explained). IR in Russia remains purely Western, with one detail: in the USSR, IR as such was not studied. Marxism in IR did not correspond to Soviet reality, where after Stalin a practical form of realism (not grounded theoretically and never acknowledged) played a big role—only external observers, like the classical realist E.H. Carr, understood the realist essence of Stalinism in IR. So IR was altogether blocked. The first textbooks started to appear only in the 90s and in the fashion of the day they were all liberal. That is how it has remained until now. The peculiarity of IR in Russia today lies in the fact that there is no longer anything Russian there; liberalism dominates entirely, a correct account of realism is lacking, and post-positivism is almost entirely disregarded. The result is a truncated, aggressively liberal and extremely antiquated version of IR as a discipline. I try to fight that. I recently released an IR textbook with balanced (I hope) proportions, but it is too early to judge the result.
Stephen Walt argued in a September article in Foreign Policy that Russia ‘is nowhere near as threatening as the old Soviet Union’, in part because Russia ‘no longer boasts an ideology that can rally supporters worldwide’. Do you agree with Walt’s assessment?
There is something to that. Today, Russia thinks of itself as a nation-state. Putin is a realist; nothing more. Walt is right about that. But the Theory of a Multipolar World and the Fourth Political Theory, as well as Eurasianism, are outlines of a much broader and large-scale ideology, directed against Western hegemony and challenging liberalism, globalization, and American strategic dominance. Of course, Russia as a nation-state is no competition for the West. But as the bridgehead of the Theory of a Multipolar World and the Fourth Political Theory, it changes its significance. Russian policies in the post-Soviet space and Russia’s courage in forming non-Western alliances are indicators. For now, Putin is testing this conceptual potential very gingerly. But the toughening of relations with the West and most likely the internal crises of globalization will at some point force a more careful and serious turn toward the creation of global alternative alliances. Nevertheless, we already observe such unions: The Shanghai Cooperation Organization, BRICS, the Eurasian Union—and they require a new ideology. Not one like Marxism, any universalism is excluded, but also not simple realist maneuvers of regional hegemons. Liberalism is a global challenge. The response to it should also be global. Does Putin understand this? Honestly, I don’t know. Sometimes it seems he does, and sometimes it seems he doesn’t.
Vladimir Putin recently characterized the contemporary world order as follows: ‘We have entered a period of differing interpretations and deliberate silences in world politics. International law has been forced to retreat over and over by the onslaught of legal nihilism. Objectivity and justice have been sacrificed on the altar of political expediency. Arbitrary interpretations and biased assessments have replaced legal norms. At the same time, total control of the global mass media has made it possible when desired to portray white as black and black as white’. Do you agree with this assessment? If so, what is required as a response to this international situation?
These are true, but rather naïve words. Putin is just indignant that the West establishes rules in its own interests, changes them when necessary, and interprets allegedly ‘universal norms’ in its own favor. But the issue is that this is the structure of the will to power and the very organization of logo-phallo-phono-centric discourse. Objectivity and justice are not possible so long as speech is a monologue. The West does not know and does not recognize the other. But this means that everything will continue until this other wins back the right to recognition. And that is a long road. The point of the Theory of a Multipolar World is that there are no rules established by some one player. Rules must be established by centers of real power. The state today is too small for that; hence the conclusion that civilizations should be these centers. Let there be an Atlantic objectivity and Western justice. A Eurasian objectivity and Russian justice will counter them. And the Chinese world or Pax Sinica [world/peace: same word in Russian] will look different than the Islamic one. Black and white are not objective evaluations. They depend on the structure of the world order: what is black and what is white is determined by one who has enough power to determine it.
How does your approach help us understand Russia’s actions on the world stage better than other IR approaches do? What are IR analyses of Russia missing that do not operate with the conceptual apparatus of multipolarity?
Interesting question. Russia’s behavior internationally is determined today by the following factors:
First, historical inertia, accumulating the power of precedents (the Theory of a Multipolar World thinks that the past exists as a structure; consequently, this factor is taken into account from many sides and in detail, while the ‘tempocentrism’ (Steve Hobden, John Hobson) of classical IR theories drops this from sight. We have to pay attention to this especially taking into consideration the fact that Russia is in many ways still a traditional society and belongs to the ‘imperial system’ of IR.) There are, besides, Soviet inertia and stable motives (‘Stalinism in IR’);
Second, the projective logic of opposition to the West, stemming from the most practical, pragmatic, and realist motivations (in the spirit of Caesarism, analyzed by neo-Gramscians) will necessarily lead Russia (even despite the will of its leaders) to a systemic confrontation with American hegemony and globalization, and then the Theory of a Multipolar World will really be needed (classical IR models, paying no attention to the Theory of a Multipolar World, drop from sight the possible future; i.e., they rob themselves of predictive potential because of purely ideological prejudices and self-imposed fears).
But if an opponent underestimates you, you have more chances to land an unexpected blow. So I am not too disturbed by the underestimation of the Theory of a Multipolar World among IR theorists.
In the western world, the divide between academia and policy is often either lamented (‘ivory tower’) or, in light of the ideal of academic independence, deemed absent. This concerns a broader debate regarding the relations between power, knowledge and geopolitics. How are academic-policy relations in Russia with regards to IR and is this the ideal picture according to you?
I think that in our case both positions have been taken to their extreme. On one hand, today’s authorities in Russia do not pay the slightest attention to scholars, dispatching them to an airless and sterile space. On the other hand, Soviet habits became the basis for servility and conformism, preserved in a situation when the authorities for the first time demand nothing from intellectuals, except for one thing: that they not meddle in socio-political processes. So the situation with science is both comical and sorrowful. Conformist scholars follow the authorities, but the authorities don’t need this, since they do not so much go anywhere in particular as react to facts that carry themselves out.
If your IR theory isn’t based on politically and philosophically liberal principles, and if it criticizes those principles not from the left but from the right, using the language of large spaces or Grossraum, is it a fascist theory of international relations? Are scholars who characterize your thought as ‘neo-fascism’, like Andreas Umland and Anton Shekhovstov, partially correct? If not, why is that characterization misleading?
Accusations of fascism are simply a figure of speech in the coarse political propaganda peculiar to contemporary liberalism as the third totalitarianism. Karl Popper laid the basis for this in his book The Open Society and its Enemies, where he reduced the critique of liberalism from the right to fascism, Hitler, and Auschwitz, and the criticism of liberalism from the left to Stalin and the GULAG. The reality is somewhat more complex, but George Soros, who finances Umland and Shekhovstov and is an ardent follower of Popper, is content with reduced versions of politics. If I were a fascist, I would say so. But I am a representative of Eurasianism and the author of the Fourth Political Theory. At the same time, I am a consistent and radical anti-racist and opponent of the nation-state project (i.e. an anti-nationalist). Eurasianism has no relation to fascism. And the Fourth Political Theory emphasizes that while it is anti-liberal, it is simultaneously anti-communist and anti-fascist. I think it isn’t possible to be clearer, but the propaganda army of the ‘third totalitarianism’ disagrees and no arguments will convince it. 1984 should be sought today not where many think: not in the USSR, not in the Third Reich, but in the Soros Fund and the ‘Brave New World’. Incidentally, Huxley proved to be more correct than Orwell. I cannot forbid others from calling me a fascist, although I am not one, though ultimately this reflects badly not so much on me as on the accusers themselves: fighting an imaginary threat, the accuser misses a real one. The more stupid, mendacious, and straightforward a liberal is, the simpler it is to fight with him.
Does technological change in warfare and in civil government challenge the geopolitical premises of classical divisions between spaces (Mackinder’s view or Spykman’s) heartland-rimland-offshore continents)? And, more broadly perhaps, does history have a linear or a cyclical pattern, according to you?
Technological development does not at all abolish the principles of classical geopolitics, simply because Land and Sea are not substances, but concepts. Land is a centripetal model of order, with a clearly expressed and constant axis. Sea is a field, without a hard center, of processuality, atomism, and the possibility of numerous bifurcations. In a certain sense, air (and hence also aviation) is aeronautics. And even the word astronaut contains in itself the root ‘nautos’, from the Greek word for ship. Water, air, outer space—these are all versions of increasingly diffused Sea. Land in this situation remains unchanged. Sea strategy is diversified; land strategy remains on the whole constant. It is possible that this is the reason for the victory of Land over Sea in the last decade; after all, capitalism and technical progress are typical attributes of Sea. But taking into consideration the fundamental character of the balance between Leviathan and Behemoth, the proportions can switch at any moment; the soaring Titan can be thrown down into the abyss, like Atlantis, while the reason for the victory of thalassocracy becomes the source of its downfall. Land remains unchanged as the geographic axis of history. There is Land and Sea even on the internet and in the virtual world: they are axes and algorithms of thematization, association and separation, groupings of resources and protocols. The Chinese internet is terrestrial; the Western one, nautical.
You have translated a great number of foreign philosophical and geopolitical works into Russian. How important is knowledge transaction for the formation of your ideas?
I recently completed the first release of my book Noomachy, which is entirely devoted precisely to the Logoi of various civilizations, and hence to the circulation of ideas. I am convinced that each civilization has its own particular Logos. To grasp it and to find parallels, analogies, and dissonances in one’s own Logos is utterly fascinating and interesting. That is why I am sincerely interested in the most varied cultures, from North American to Australian, Arabic to Latin American, Polynesian to Scandinavian. All the Logoi are different and it is not possible to establish a hierarchy among them. So it remains for us only to become familiar with them. Henry Corbin, the French philosopher and Protestant who studied Iranian Shiism his entire life, said of himself ‘We are Shiites’. He wasn’t a Shiite in the religious sense, but without feeling himself a Shiite, he would not be able to penetrate into the depths of the Iranian Logos. That is how I felt, working on Noomachy or translating philosophical texts or poetry from other languages: in particular, while learning Pierce and James, Emerson and Thoreau, Poe and Pound I experienced myself as ‘we are Americans’. And in the volume devoted to China and Japan, as ‘we are Buddhists’. That is the greatest wealth of the Logos of various cultures: both those like ours and those entirely unlike ours. And these Logoi are at war; hence, Noomachy, the war of the intellect. It is not linear and not primitive. It is a great war. It creates that which we call the ‘human’, the entire depth and complexity of which we most often underestimate.
Final question. You call yourself the ‘last philosopher of empire’. What is Eurasanism and how does it relate to the global pivot of power distributions?
Eurasianism is a developed worldview, to which I dedicated a few books and a countless number of articles and interviews. In principle, it lies at the basis of the Theory of a Multipolar World and the Fourth Political Theory, combined with geopolitics, and it resonates with Traditionalism. Eurasianism’s main thought is plural anthropology, the rejection of universalism. The meaning of Empire for me is that there exists not one Empire, but at minimum two, and even more. In the same way, civilization is never singular; there is always some other civilization that determines its borders. Schmitt called this the Pluriverse and considered it the main characteristic of the Political. The Eurasian Empire is the political and strategic unification of Turan, a geographic axis of history in opposition to the civilization of the Sea or the Atlanticist Empire. Today, the USA is this Atlanticist Empire. Kenneth Waltz, in the context of neorealism in IR, conceptualized the balance of two poles. The analysis is very accurate, although he erred about the stability of a bipolar world and the duration of the USSR. But on the whole he is right: there is a global balance of Empires in the world, not nation-States, the majority of which cannot claim sovereignty, which remains nominal (Stephen Krasner’s (Theory Talk #21) ‘global hypocrisy’). For precisely that reason, I am a philosopher of Empire, as is almost every American intellectual, whether he knows it or not. The difference is only that he thinks of himself as a philosopher of the only Empire, while I think of myself as the philosopher of one of the Empires, the Eurasian one. I am more humble and more democratic. That is the whole difference.
Alexander Dugin is a Russian philosopher, the author of over thirty books on topics including the sociology of the imagination, structural sociology, ethnosociology, geopolitical theory, international relations theory, and political theory, including four books on the German philosopher Martin Heidegger. His most recent books, only available in Russian at the moment, are Ukraine: My War and the multi-volume Noomachia: Wars of the Intellect. Books translated into English include The Fourth Political Theory, Putin vs. Putin: Vladimir Putin Viewed From the Right, and Martin Heidegger: The Philosophy of Another Beginning.
Related links
Who is Alexander Dugin? Interview with Theory Talks editor Michael Millerman (YouTube)
TheFourth Political Theory website (English):
Evrazia.tv (Russian)
Evrazia.tv (English)
Geopolitics.ru (English version)
InternationalEurasian Movement (English version)
Centerfor Conservative Studies (Russian)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου